چگونگی مهاجرت صوفیان ایرانی به شبه‌قاره در عصر صفوی

با تشکیل حکومت صفوی، به دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی و مذهبی، نخبگان زیادی از جامعۀ ایرانی نظیر پیروان طریقت‌های صوفیانه، مجبور به جلای وطن و مهاجرت به سایر مناطق جهان اسلام و به‌ویژه هند شدند. درواقع شرایط خاص به‌وجودآمده در اجتماع ایرانی عصر صفوی، مانند حضور علمای شیعۀ مهاجر از برخی مناطق جهان اسلام در ایران و اختلافات اندیشه‌ای و فکری ایشان همراه با انتقادات شدید از صوفی‌گری از یک‌طرف و از طرف دیگر، بروز اختلافات میان پادشاهی صفوی و صوفیانی که علی‌رغم حمایت بلندمدت از صفویان، در این مقطع به رقبای ایشان تبدیل شده‌بودند، زمینه‌های تضعیف و افول تصوف را در این دورۀ زمانی در ایران فراهم کرد. درواقع طریقت صفویه در این تغییر رویکرد از تشیّع صوفیانه، به تشیّع فقاهتی تبدیل وضعیت پیدا کرد و درنتیجه بسیاری از طریقت‌های صوفیانۀ دیگر، قربانی این چرخش عقیدتی شدند. به موازات این وضعیت، شرایط مناسب موجود در شبه‌قاره به‌خصوص تساهل مذهبی و حمایت‌های مادی و معنوی حکومت‌های این منطقه، ازجمله گورکانیان و نیز سلاطین برخی حکومت‌های منطقه‌ای مهاجران، مسبب مهاجرت گستردۀ بسیاری از نخبگان صوفی‌مسلک ایرانی به‌ این منطقه شد. این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال برآمده است که در دورۀ صفوی، چه عواملی در انگیزش مهاجرت طریقت‌های صوفیه از ایران دخیل بوده‌است؟